Расширенный поиск
28 Марта  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Джюз элде джюз ёгюзюм болгъандан эсе, джюз джууугъум болсун.
  • Ёксюзню къалачы уллу кёрюнюр.
  • Адамны аманы адамны бети бла ойнар.
  • Ойнай-ойнай кёз чыгъар.
  • Адамны аты башхача, акъылы да башхады.
  • Ачыу алгъа келсе, акъыл артха къалады.
  • Эрине къаргъыш этген къатын, эрнин къабар.
  • Ётюрюкден тюбю джокъ, кёлтюрюрге джиби джокъ.
  • Ашхылыкъ джерде джатмайды, аманлыкъ суугъа батмайды.
  • Зарда марда джокъ.
  • Ёлген аслан – сау чычхан.
  • Джол бла сёзню къыйыры джокъ.
  • Къарнынг къанлынга кийирир.
  • Татлы тилде – сёз ариу, чемер къолда – иш ариу.
  • Насыблы элин сюер, насыбсыз кесин сюер.
  • Рысхы – насыбха къор.
  • Айранын берсенг, челегин да къызгъанма.
  • Ишленмеклик адамлыкъды.
  • Босагъагъа джууукъ орун болса, ашыгъыб тёрге озма.
  • Ханы къызы буюгъа-буюгъа киштик болду.
  • Ишленмеген джаш – джюгенсиз ат, ишленмеген къыз – тузсуз хант.
  • Баланы адам этген анады.
  • Кесинг сынамагъан затны, адамгъа буюрма.
  • Ишлерге уял да, ашаргъа табма.
  • Иги адамны бир сёзю эки болмаз.
  • Эринчекге кюн узун.
  • Нафысынгы айтханын этме, намысынгы айтханын эт.
  • Ишлемеген – тишлемез.
  • Ата – билек, ана – джюрек!
  • Адам къаллай бир ишленмесе, аллай бир кесин уллу кёреди.
  • Аманнга да, игиге да оноусуз къатышма.
  • Кийимни бир кюнню аясанг, минг кюннге джарар.
  • Ач къарным, тынч къулагъым.
  • Бети бедерден, намыс сакълама.
  • Акъыллы эркиши атын махтар, акъылсыз эркиши къатынын махтар.
  • Ат басханны джер билед.
  • Хар зат кесини орнуна иги.
  • Адамны джюреги нени кёрюрге сюйсе, кёзю да аны кёрюрге ёч болады.
  • Сютню башын джалагъан къутулур, тюбюн ичген тутулур.
  • Сормай – алма, чакъырылмай – барма.
  • Сабыр джетер муратха, сабырсыз къалыр уятха.
  • Ач бёрюге мекям джокъ.
  • Къар – келтирди, суу – элтди.
  • Аджалсыз ёлюм болмаз.
  • Гугурук къычырмаса да, тангны атары къалмаз.
  • Ач отунчуну ачыуу – бурнунда.
  • Тин – байлыгъынг, терен саулугъунг.
  • Берекет берсин деген джерде, берекет болур.
  • Ашын ашагъанынгы, башын да сыйла.
  • Садакъачыны джаны – къапчыгъында.

САТАНАЙ

31.03.2021 0 4663  Акбаев Х.
"Аланка"
Автор картины: З.Батчаева

САТАНАЙ – нарт эпосда энчи орну болгъан обур тиширыў, нарт Ёрюзмекни къатыны, Сосуркъаны анасы.

Сатанайны туўгъаны меджисуў тейричилик бла къысха байламлыды – Кюн-Тейри бла Айны къызларыды, кёзню къаматхан ариўлугъу болгъанды (алтын эшмелери да барды), билгичлиги бла эрине (нартлагъа да) болушханлай турады. Гитче заманчыгъында аны Джелимаўуз урлайды, артда талай джылны алмастылада джашайды, нартланы уллу къарт-къуртхалары асырагъанды.

Бир къаўум алимлени оюмларына кёре, антропонимни тамалында эски къарач.-малкъ. сата «коралл» (айтыўгъа кёре, Сатанай гитче заманында бешташ оюнну коралл ташчыкъла (сата) бла ойнагъанды) + анай «ана, аначыкъ» сёзле турадыла (тенгл.: якутлулада джомакълы ташны аты сата).

Бизни сартын, эпосдагъы Сатанай къарач.-малкъ. меджисуў тейричиликде дунияны къалай къуралгъанына джораланнган ийнаныўла бла къысха байламлыды, алагъа кёре джер Кюн-Тейриси бла Ай-Анадан туўгъанды (Сатанайны да атасы Кюн-Тейриди, анасы да Айды), ол себебден, Сатанай, бир ишексиз, Джер-Анасыды неда джер бла къысха байламлыды – эски-баба тил. cam «джер» (тенгл.: эски-мисир. Сет «башха джуртланы, къум тюзлени тейриси»; вавил. Сатаран бла этрусск. Сатре «джер берекетни тейриси»; эски-рим. Сатурн «битимни тейриси»; чуўут-христ. Сатана «джерни бийи»). Атны тамалында эски-баба тил. cam «джер» + анай «ана» тура болурла > Сатанай «джерни джакъчысы», «Джер-Анасы» деген магъанада. Эшта, патриархат келгенинде, джерге иелик эркишилеге кёчюб (Джер-Тейри), Сатанайны чыны, къуллугъу «нартланы анасы» дараджагъа тюшген болур (нарт эпосха кёре ўа, ачыкъдан айтылынмаса да, нартланы биринчи аналары Батчалыў болуб чыгъады – бютёў нартны атасы Дебет эсе, аны къатыны да бютёў нартны анасы болургъа керек шойду, алай а ол сыйлы атны Сатанай джюрютеди). Дагъыда проф. Э.Р. Тенишевни оюму бла да тенглешдиригиз: тюрк-монг. cam «сыйлы, къурманлыкъ юлюш»+ана > сатанай «сыйлы ана».

САТАНАЙ – главная героиня нартского эпоса, мудрая ведунья, жена Ёрюзмека и мать Сосурка; имеет космогоническое происхождение – она дочь Солнца и Луны имела золотые косы и ослепляющую красоту (солярное происхождение), была украдена драконом Джелимаўуз, спасена человекоподобными демоническими существами алмасты, воспитана главной ведуньей нартов. 

По мнению некоторых ученых, в основе имени архаичное карач.-балк. название коралла сата (по легенде она в детстве любила играть коралловыми камешками) + анай «мать, матушка» (сравн. с якут. волшебным камнем сата). Вероятно, в основе образа Сатанай лежат древние космогонические представления карач.-балк. о сотворении земли, согласно которым земля рождена Отцом-Солнцем и Матерью-Луной, а Сатанай – их дочь, видимо, была олицетворением самой земли «cam» (срав. с др.-егип. богом чужих земель, пустыни Сет, др.-инд. Сати «сущая», с вавилонским Сатаран, этрусск. богом изобилия Сатре, др.-римск. Сатурн – от cam «сеять», христ.-иуд. Сатана «князь земли»), с распространением более развитых мифологических систем она становится покровительницей земли cam + ана//анай «мать, дух-покровительница», а позже низводится до роли персонажа нартского эпоса. Ср. также с версией проф. Э. Р. Тенишева (от тюрк.-монг. cam «священный, подношение» + ана «мать» > сатанай «святая, священная мать».


(Голосов: 1, Рейтинг: 5)

  • Нравится

Комментариев нет