Мечиланы Кязим

АЛДАНМАГЪЫЗ АХЫРЗАМАН ДУНИЯГЪА

Жаннет деген олду, халын айтайым,
Къулакъ салып тынгылагъыз хар дайым.
Хадиследе кёргениме къайтайым, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Ачып жерде бизни ючюн жаннетин,
Жаратханды ашын, сууун, шербетин,
Земзем сууун, алхам-тюрлю кёгетин, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Ишлегеннге жаннет эшик ачылыр,
Нюр тёгюлюр, шафауатла чачылыр,
Махтау, рахму, кечгинлик да табылыр, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Зулмучула жаханимге кирирле,
Сюеклери жаннган отда кюерле,
Кеч билирле, тобукъларын тюерле, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Сыйлы къулла сафарларын сюерле,
Жетмиш тюрлю дарий кийим киерле,
Бир бирине салат-салам иерле, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Хар адамны тюзлюгю терк билинир,
Ахыратда юлюш болуп келинир,
Анга кёре сайлау, къуллукъ берилир, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Тюплерине алтын тахта салыныр,
Тюбю бла татлы суула барылыр,
Хар бир ичги анда халал болунур, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Къолларында нюр тыйылмаз жарыкъдан,
Къыйналмазла не жылыдан, сууукъдан,
Инжилмезле бир да анда тарлыкъдан, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Кёгетлери тюрсюнюнде бир болуп,
Чайнагъанда, хар бириси минг болуп,
Ол зауукъгъа жетиширик ким болур? -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Неден сюйсе, келип андан ашарла,
Тюплерине атлес тёшек атарла,
Бу зауукъгъа кирип, анда жашарла, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Ол зауукъгъа насыплыла жетерле,
Сыйлы Аллахха зияратла этерле,
Ассы къулла андан узакъ кетерле, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Кюрешейик ийман бла ёлюрге,
Сыйлы Аллахны анда нюрюн кёрюрге,
Жаныбызны хакъ жолуна берирге, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Кязим хажи шашханлагъа кюеди,
Амал бла жукъ тапмазын биледи,
Гюнахлары кечилсин деп тилейди,
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Сыйлылыгъы жарты болмаз не такъыр,
Кязимни да жаннетинге сен чакъыр,
Къайры барса, рахмат тилейд ол факъыр,
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Келиннгенди бу дунияда хыйсапха:
Я-раппана, салма уру азапха,
Атма бизни харап бла илкъапха, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Хар адамны сыйрат бла къууарла,
Гюнахларын, сууапларын сурарла,
Ахыр-ауал, анда сюдню къурарла, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Китапларын алып келип берирле,
Гюнахларын, сууапларын кёрюрле,
Гюнахлыны кер агъачха керирле, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Кимни келир онг жанындан китабы,
Хар ишини анда болур хыйкъабы,
Кимни къууанч, кимни жиляу хыйсабы,
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Кимни артдан, солдан алып келирле,
"Окъучу!" - деп, бетин ачып берирле,
Бу дуниягъа ойлашмагъан телиле, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Ол деп, бу деп, сылтау этип башларла,
Сокъуранып, хар ким эсин ташларла,
Башыбызгъа жетиширик ишлелле, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Хазыр сылтау къабыл болмаз биреуге,
Себеп келмез жал барыудан, тилеуден,
Башха къалмаз жаханимге сюрюуден, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Не ючюн Аллах кёкню, жерни жарытды?
Акъыл берип, аны бизге танытды? -
Барын толу адам ючюн жаратды, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Бизни ючюн Къуран, китап эндирди,
Гюнах, сууап, ахшы, аман билдирди,
Жерни, сууну аны кибик сюйдюрдю, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Алдадыкъ биз файгъамбарны кёп кере.
Чархыбызны Аллах этдик кёз кёре,
Энди бизге ол чархыбыз не бере? -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Келигиз, биз ассылыкъдан къачайыкъ,
Жюреклени игиликге ачайыкъ,
Кёзюбюзден къан жилямукъ чачайыкъ, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Айбат ишге арытайыкъ санланы,
Ийман бла кетерейик жанланы,
Кёп жыймайыкъ къолгъа фитна малланы, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Кязим хажи жалгъан зикир этмейди,
Игилик - аз, гюнях бизден кетмейди,
Факъыр, сёзю чапыракъдан ётмейди, -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

Кёпле кетген бу дуниядан кетербиз,
Сакъ жауунлай, юркген атлай ётербиз,
Дуния малын, хазналарын не этербиз? -
Алданмагъыз ахырзаман дуниягъа.

                                                1912.

ИЙМАН БЛА КЪАЛЫГЪЫЗ

Кёп жюрюдюм, хакъыйкъатха танышма,
Намысынгы дуния малгъа алышма,
Хыйла ишге, харам мюлкге къатышма, -
Ёдмезлик жокъ, ийман бла къалыгъыз.

Къайдадыла файгъамбарла, игиле?
Жюрютгенле алтын тахла, сюнгюле?
Ажал жетди, бары жерге кирдиле, -
Ёлмезлик жокъ, ийман бла къалыгъыз.

"Аллах - менме!" - деп сюелди ол Мансур,
Ажашханнга, тоба этип, ким жарсыр?
Кенгде къалыр аллайлагъа нюр Кяусар, -
Ёлмезлик жокъ, ийман бла къалыгъыз.

Жашау кюнюн таш да, суу да тауусур,
Тауда кийик, тюзде тюе ауушур,
Кязим хажи ууаз беред, сёзю - сур, -
Ёлмезлик жокъ, ийман бла къалыгъыз.

Оюлурла юйле, бийик къалала,
Къуу болурла таула, жашил талала,
Шаудан суула къургъакъ ташдан толурла,
Ёлмезлик жокъ, ийман бла къалыгъыз.

Топуракъдан жаратылдыкъ, топуракъ
Болур бизге тёшек, жастыкъ, опуракъ,
Керек бизге Къуран, китап окъумакъ, -
Ёлмезлик жокъ, ийман бла къалыгъыз.

Кючю, жауу кетер эки кёзюнгю,
Хыйсабы аз, учуз болур сёзюнгю,
Эл кенгешге чакъырмазла ёзюнгю, -
Ёлмезлик жокъ, ийман бла къалыгъыз.

Женгсиз кёлек кийдирирле, тенг кесип,
Агъач атха миндирирле, терк жетип,
Къабыр дууа билдирирле эсгертип, -
Ёлмезлик жокъ, ийман бла къалыгъыз.

Сын ташынгы сары ташдан салырла,
Къабырынга, жаназынга барырла,
Сен кетерсе, таула, тюзле къалырла, -
Ёлмезлик жокъ, ийман бла къалыгъыз.

Жарсымагъыз, игиликни билген - аз,
Аны ючюн дерт тутаргъа жарамаз,
Себеп берген къайтырына къарамаз, -
Ёлмезлик жокъ, ийман бла къалыгъыз.

Мен бир инсан. Жашадым, жанды отум.
Темир тюйдюм, китапла да окъудум.
Таматагъа сакъ болдум, ёрге къопдум,
Бир Аллахдан, артыкълыкъладан къоркъдум.

Къалырла кёрюгюм, тёшюм, чёгючюм,
Жашадым, къуллукъ да этдим эл ючюн,
Бир адам кетмез кёрюрюн кёргюнчю,
Жашауун этип, беририн бергинчи!

Мен ёлюрме, жаназыма келирле,
Жаннет тилеп, ыразылыкъ берирле,
Сёзюмю, акъсакъ бутуму эсгерирле,
Жарлы Кязим жиляй-улуй кетди дерле.

Асыл къартла, келип, дууа тутарла,
Эгечлерим акъ чачларын жыртырла.
Къарт парийим да тёрге чыгъып улур,
Жамауат арбазымда юч кюн турур.

Къабыр сууукълугъу къысар этими,
Мункар, Накир билирле ниетими,
Тилегим жарытыр анда бетими,
Ёкюлюнлей къалырма юмметими.

Тийре къартла гюрбежими къатында
Экиндиде ла-илляха айтырла.
Уятырла кёр шошлугъун, эсими,
Инши-Аллах, эл унутмаз кесими.

                                               1943

ЖАРАЛЫ ЖУГЪУТУР

1

Барыбыз да билебиз
Жашау къыйынын, тарын
Жаралы жугьутурну
Айтайым мен хапарын.

Ол хапар эсге тюшсе,
Мен къуру да кюеме.
Аны сиз барыгьыз да
Эштсегиз бек сюеме.

Зарфха уруп чыгъарыргъа
Зарфыбыз жокъду бизни,
Къарангылыкъ ачдырмай
Турад кезлерибизни.

Китап окъуй билген - аз,
Жахил жарлы халкъыбыз,
Жашайбыз, тогъубуздан
Кеп болгъанлай ачыбыз.

Бюгюн тауда къар жауад,
Арбазланы толтуруп.
Хапарымы айтайым,
От жагъада олтуруп.

Сыйырадыла жерни,
Сыйыралла гыржынны,
Къолдан келмей сыйырыргъа
Хапарны бла жырны.

Залимледе аллай кюч
Жокъду. Шукур Аллахха!
Биз жюрек сёзюбюзню
Бермебиз малгьунлагъа.

Жаралы жугьутурну
Окъ жарасы жаннганча,
Жанады жюрек жарам -
 Къама кирип къалгъанча.

Айтайым хапарымы,
Сизге, манга да асыуд.
Адамлагьа айтмасанг,
Кюйдюрюп къояд жарсыу.

Ой, жаралы жугъутур!
Мен да санга ушайма.
Жюрегими къан жууа,
Хапарымы башлайма.

2

Ариу, айбаш жугъутур
Отлай эди ыранлада,
Кече энип, иче эди
Тауда къара сууладан.

Ыранда кийик сюрюу,
Солуй, жатып тургъанда,
Къарауулу жугъутур
Бола эди къаялада.

Ол кёп къутхаргъан эди
Сюрюуюн уучуладан,
Кеси да кёп къутула
Келген эди ажалдан.

Бир жол, танг жарыгьанлай,
Кийик сюрюу, суу ичип,
Ыранлы гелеу бетни
Бара эди ёрге кетип.

Алайлай бирси бетден
Ачы ушкок атылды,
Сюрюу къачды, жугъутур
Жаралы болуп къалды.

Ол, ерге баралмайын,
Мыллыгын эншге атды,
Терен сызгьа ичине
Кетип, термиле жатды.

Уучу - жугъутур къайры
Думп болгьанын билмеди,
Ол не кёп излесе да, - 
Къайдагьысын кёрмеди.

Кёп айланып, зат тапмай,
Къара ачыуу келди.
Башха кийик мараргъа
Бир башха жары кетди.

Жауурунун окъ тешген
Жугъутур ол сызгьада
Сау кюн, сау кече турду,
Къутулуп мараучудан.

Тауда гелеу кырдыкга
Къатханед таза къаны,
Ачый эди, кюе эди
Ауур жарасы аны.

Ол эрча кётюре эди
Жарасыны ачыуун,
Жигитча кюреше эди
Къутхарыргьа жашауун.

Жарасы ачып, аны
Къоймаса да атларгъа, - 
Юзмей эди умутун
Ол сюрюуюн табаргьа.

Жюреги тартдыра эди
Къаяланы башына,
Кёзюн алмай къарай эди
Сюрюу кетген жанына

3

Биз элли жарлы уучу
Хашим, танг жарыгъанлай,
Чыкъгъан эди таулагьа,
Кийик, жугъутур марай.

Ол, таулада айлана,
Кийиклени ёлтюре,
Жашай эди, алай бла
Юйюрюн кечиндире.

Хашим, тик жолну чыгъып
Баргьанлай, бирси бетде
Ол акъсакъ жугъутурну
Кёрдю да, сейир этди.

Ол жаралы жугъутур
Ёрге къачып бара эди,
Эркинликге къаст этип,
Жарасын унута эди.

Хашим кёрдю: бир бёрю,
Жугъутурну ызындан
Къуууп, жете баргъанын, -
Тояйым деп къанындан.

Хашим, ушкогун сермеп,
Къол юсюнден терк атды.
Бёрю, ёрге секирип,
Сора - сойланып къалды.

Жугъутур, энтда ушкок
Анга атылгъан сунуп.
Суху да бир къарады,
Башын артха терк буруп.

Алай ол жол анга унъай, -
Ушкок жаууна атылды!
Жугъутур таугьа кетди,
Бёрю жоюлуп къалды!

Жаралы жаныуарны
Къуугъан зулмучу бёрю,
Тюзлюк огьу ызындан
Жетип, алайда ёлдю.

Аллай къара кюн келип
Къутулгьан жугъутургъа
Хашим тиймеди,- эркин
Кетерге къойду таугъа.

Аны ызындан къарап,
Хашим тёшде олтурду,
Ол къаяла артына
Аугъунчу, къарап турду.

Жаралы жугъутурну
Жаралары сау болуп,
Таулада энтда жашар,
Жаны къууанчдан толуп.

Тауланы,эркинликни
Чексиз сюйген жугъутур,
Ызынгдан окъ жетмесин,
Жауларынг жоялмай тур!

4

Жаралы жугъутурну
Къутхаргъанындан сора,
Хашим, жаныуар атмай,
Юйюне къайтып барад.

Кийик эт келеди деп,
Сабийлери чапдыла...
Алай ала ол кече
Кийик этсиз къалдыла.

Хашим юйдегисине
Жугьутурну хапарын,
Тизип болгъан халында,
Айтып берди хар барын.

Къатыны: "Тюз этгенсе,
Жаным къор болсун санга! -
Деди - Жаным ауруду
Ол жарлы жаныуаргьа

Биз да ачдан елмебиз,
Худур этип ичсек да.
Не этейик! Чыдарбыз, -
Не къыйынлыкъ керсекда!"

5

Ахшам къарангысы да
Элге шош кирип келди.
Жамболат бий Хашимге
Жумушчусун жиберди.

Бийни сер жумушчусу
Ахшамда салып келди.
- Бийим сени чакъырад,
Хайда, жюр, Хашим! - деди.

Хашим, эски чепкенин
Женгил къаплап юсюне,
Жумушчуну ызындан
Барды бийни юйюне.

Хашим, эшикден кирип:
- Юйге игилик! - деди.
Жамболат бийни бети
Кюйсюз болгьанын кердю.

- Бюгюн уугьа бардынгмы? -
Деп сорду бий уучугьа.
Хашим ууда хапарын
Терк окъун айтды анга.

- Ай, сен аман! - деди бий, -
Эр тюйюлсе - къатынса!
Жюрегинг, къоргъашинча,
Эрий тургъан аманса.

Мен бийинг болгъанымы
Унутханмы этгенсе?
Арт кезиуде сен манга
Кийик нек келтирмейсе?

- Бийим, кесинг билесе,
Беш-алты сабийим бард.
Кючюм жетмейди: юйюрюм
Ачдан къыйналып турад.

- Ит кючюклеринги ач
Болгъаны манга неди.
Хашим, жюреги жана:
- Биз да адамбыз! - дейди.

- Ауузунгу къыс! - деди бий,
Секирип ёрге турду,
Мужура бла, сермеп,
Жарлы Хашимни урду.

Хашим эшик артына
Жыгьылды. Алай, кючден
Къобуп, мыллыгын атды
Зорчу бийни юсюне.

Ол бийни буууп окъун
Къоярыкъ эди, алай
Шапалары чапдыла, -
Ач бёрюле чапханлай.

Жарлы уучуну, тюйюп,
Атхан элле эшикге.
Ала анга этгенни -
Адам этмейди итге.

Бий мужурасы тийип,
Сындыргъанед билегин
Залимликни ёртени
Кюйдюргенед жюрегин

6

Хашим! Ач бёрю къуугьан
Жаралы жугьутургъа
Кесинг тенг болуп къалдынг, -
Киши болушмад санга.

Санга чапхан бёрюню
Киши атып урмады.
Ол бёрюню къанындан
Къара жер къызармады.

Чолакъ болуп къайтдынг сен
Жарлы, къурум юйюнге,
Сау болмаз жара тюшдю
Огъурлу жюрегинге.

Тауда ол сен къутхаргьан
Жугъутургъа ушайса,
Аныча, жараларынг
Къыйнай, алай жашайса.

Залимликни тыягьы
Бизге аман тиеди.
Не этсин жарлы Кязим -
Жаны отда кюеди.

Хашим! Аман ачыдынг -
Бизге палах азмыды?!
Кезлерим жашдан тола,
Этеме бу назмуну.

Сени жарсыуунг - мени
Жарсыуумд, жарлы уучу.
Инш-Аллах, ийнанабыз -
Келир бир дерт алыучу!

Жарлы Хашим, кесинг да
Жаралы жугъутурса.
Керген кьыйынлыгъынгы
Сен къачан унутурса?

- Сени ургъан залимни -
Аллах урсун! - дейме мен, -
Палахланы ырхысын
Анга бурсун! - дейме мен.

Бар этген артыкълыгъы
Аны кесине жетсин!
Кязим бергенча, анга
Аллах да налах берсин!

Кюн сайын аны кёрюп.
Мен амалсыз болама,
Башха жолну тапмайын, -
Назмуланы тагъама.

7

Ой, мени жарлы халкъым!
Къыйынлыкъда тураса
Сен да, бир башха болмай,
Жаралы жугъутурса.

Зыгъырлы къолда зыгъыр
Кибик, кёп къыйынлыгъынг,
Не затха чыдамады
Сени къыйынлы жанынг?!

Къурум ожакъларынгдан
Кечеги къар жаугъанча, -
Жауады къайгъы юсюнге,
Сени Аллах къаргъагъанча.

Жаз жабалакъ таулагьа
Жаугъан кибик, юсюнге
Къара палах жауады,
Кирип келеди юйюнге.

Къайгъыларынга жарсый,
Жарлы Кязим талгъанды.
Ол башын тау черекге
Атар кибик болгъанды.

Жарлы халкъым! Бёрюле
Къуууп баргъан жаралы
Жугьутурса. Не этейим,
Ким болур бизни жанлы?

Ким кёрюр сени ызынгдан
Жумулгъан бёрюлени?
Къайгъыларын ким керюр
Жарлы таулу эллени?

Сени сюрген бёрюге
Кимни огъу атылыр?
Фитнаны, залимликни
Тили къачан тартылыр!?!

Бар къыйынлыкъларынгы
Жарлы Кязим кёреди
Жюреги къандан тола,
Ачы назму этеди.

8

Жаралы жугъутурну
Айтдым сизге хапарын.
Алай ол сау эталмаз
Жюрекле жараларын.

Аны эштген - бирсине
Айта, халкъгъа жайылса,
Жарлы от жагъалада
Айтылып алай турса, -

Ким биледи, асыу болур
Къайгъылы жюреклеге;
Ким биледи,ачыу болур
Зулмучу залимлеге.

Аланы къолларындан
Келмейд манга тиерге,
Жарлы уучу Хашимни
Тюйген кибик, тюерге.

Шишлик къойлай сояргьа
Къолларындан келсе эд,
Уруп, тюйюп, жояргъа
Атым амал берсе эд, -

Бир кюн жашатмаз элле
Ала мени дунияда,
Ичер сууум тюгенип
Къалыр эди таулада.

"Келечиге ёлюм жокъ!" -
Деген сёз барды халкъда.
Халкъымы келечиси
Болдум къыйын сагъатда.

Мен Меккагъа баргъанма -
Тиерге базынмайла,
Алай бичакъ билеуню,
Жаныгъанны къоймайла.

"Ит юргенин - жел элтир",-
Юрме къой жауларымы!
Къыйын кюн ёкюлюнлей
Къалырма мен халкъымы!..

Жарлы халкъым! Кюрешдим:
Асыу болур деп сёзюм.
Санга игилик тилей,
Жашайд дунияда Кязим.

                                 1907

(Кязим. Дин китабы. Нальчик, 2002)