Расширенный поиск
8 Мая  2024 года
Логин: Регистрация
Пароль: Забыли пароль?
  • Туз, гырджын аша, тюзлюк бла джаша.
  • Джюрек кёзден алгъа кёрюр.
  • Ата – билек, ана – джюрек!
  • Киштикге къанат битсе, чыпчыкъ къалмаз эди.
  • Мени джылытмагъан кюн, меннге тиймесин!
  • Ат басханны джер билед.
  • Нарт сёз къарт болмаз.
  • Акъыллы башны – тили къысха.
  • Къарны аманнга къазан такъдырма, къолу аманнга от джакъдырма.
  • Ётюрюкню башын керти кесер.
  • Экеу тутушса, биреу джыгъылыр.
  • Аман адам этегингден тутса, кес да къач.
  • Къонакъ кёб келюучю юйню, къазаны отдан тюшмез.
  • Башынга джетмегенни сорма.
  • Бек ашыкъгъан меннге джетсин, дегенди аракъы.
  • Аз сёлеш, кёб ишле.
  • Акъдан къара болмаз.
  • Джыгъылгъанны сырты джерден тоймаз.
  • Тура эдим джата, къайдан чыкъды хата?
  • Ойнай билмеген, уруб къачар.
  • Окъдан джара эртде-кеч болса да бителир, сёз джара, ёмюрге къалыр.
  • Кёб джат да, бек чаб.
  • Эркишини аманы тиширыуну джылатыр.
  • Ёмюрлюк шохлукъну джел элтмез.
  • Джан саулукъ бермей, сан саулукъ бермезсе.
  • От кюйдюрген, сау болса да, тот кюйдюрген, сау болмаз.
  • Болджал ишни бёрю ашар.
  • Битмегеннге сакъал – танг.
  • Аджашхан тёгерек айланыр.
  • Ариуну – ауруу кёб.
  • Джюз элде джюз ёгюзюм болгъандан эсе, джюз джууугъум болсун.
  • Эшекге миннген – биринчи айыб, андан джыгъылгъан – экинчи айыб.
  • Къралынгы – душмандан, башынгы от бла суудан сакъла.
  • Адамны аманы адамны бети бла ойнар.
  • Джаз бир кюнню джатсанг, къыш талай кюнню абынырса.
  • Уллу сёзде уят джокъ.
  • Уллу къашыкъ эрин джыртар.
  • Кесинге джетмегенни, кёб сёлешме.
  • Джангыз терек къынгыр ёсер.
  • Билим ат болуб да чабар, къуш болуб да учар.
  • Таукелге нюр джауар.
  • Джеринден айырылгъан – джети джылар, джуртундан айырылгъан – ёлгюнчю джылар.
  • Ёлюк кебинсиз къалмаз.
  • Ойнаб айтсанг да, эслеб айт.
  • Ана къойну – балагъа джандет.
  • Ишленмеген джаш – джюгенсиз ат, ишленмеген къыз – тузсуз хант.
  • Гырджын – тепсини тамадасы.
  • Уллу къазанда бишген эт, чий къалмаз.
  • Джырына кёре эжиую.
  • Биреу къой излей, биреу той излей.

АЛЧАГИРОВ БАЙКУЛ МАКОЕВИЧ (1830 - 1938)

18.06.2004 0 5462

Тамара Биттирова,
доктор филологических наук

 

Родился в бедной крестьянской семье в ауле Урусбиево (Верхний Баксан). Имя Алчагирова в народном сознании было заменено псевдонимом Гычы.

Истории, связанные с различными высказываниями Гычы сохранились в памяти жителей Баксанского ущелья, прежде всего у многочисленных внуков и правнуков. Творчество Гычы вытеснило из устных рассказов жителей этого ущелья рассказы о Насрединне Ходже. В шутках, притчах и побасенках Гычы прослеживается влияние фольклорных традиций. Это и использование конструктивных элементов системы малых жанров, лаконичность и образность, юмор, доходящий до гротескных форм.

Ведущие тропы, на основе которых строит свои шуточные рассказы Гычы - это антифраз и велеризм. Сохранилась и сатирическая песня "Хамза", в которой певец для усиления комического эффекта заставляет главного героя совершать абсурдные поступки и изрекать поток необдуманных высказываний. Так, Хамза, многие годы батрачивший на князей Урусбиевых, видит себя их повелителем - князь Науруз, запрягая 7 ишаков ходит на Адырсу за хворостом и чистит ему сапоги. Сестры Науруза, красавицы Даулетхан и Дауумхан, готовят ему одежду и постель. Возвращая своего героя в реальность, Гычы восклицает в рефрене: "Эх, Хамза Хамза!"

В этой песне наряду с сатирическими элементами содержится и убежденность автора в необходимости перемен в общественной жизни. В песне сохранились этнографические реалии крестьянского быта XIX века, а также особенности синтаксических и фразеологических конструкций, характерные для языка карачаево-балкарцев того периода.

Творчество Гычы дошло до современного читателя в устной передаче. По утверждению внука Гычы, Алчагирова Хамзата, его стихи и песни накануне Великой Отечественной войны были подготовлены сотрудниками КБНИИ к изданию, но затем утеряны в период войны и выселения балкарского народа.

 

 

ХАМЗА

Атакуланы Хамза, Хамза,
Хамза, уа къатын алмайды.
Ариу Къутас эрге бармайды.
Аллабызда мажал малыбыз къалмайды.
Былтыр къачда асырагъан улагъым
Тузлукъ чыккыргъа кёмюлдю.
Быйыл къачда бал гыбытым тёгюлдю.
Хамзаны тутхан иши сёгюлдю.
Ариу Къутас жаланаякъ, жаланбаш,
Ариу Къутас акъ мангылай, къаракъаш.
Аллахны жылындан юйюме бир къан салады
Атакуланы тели саламбаш.
Атакуланы Хамза, Хамза къатын алмайды.
Атакуланы саламбай,
Тёзалмадынг энчи къалгъан кеченгде
Асыралгъан бал гыбытдан жаламай.
Жеталмадынг шинтиклени къаламай
Къутас кёрсе, жанын алыр къарамай
Атакуланы Хамза,
Ариу Къутасны ариулугъун сизге мен айтсам,
Акъ къагъытха къара къалам тартханлай,
Бал гыбытны тёгюп, къайры къачып бараса,
Балчыкъдан чыгъып, чал къабан, тюзге къачханлай.
Бал гыбытынг къалгъанды сени
Юй тёгерегине бал шербетле чачханлай.
Саралмагъан Сары алтындан кёре эдим
Хамзаны тютюн ичген муштугу.
Эрге барырына заран болады
Къутасны мыйыгъында юч тюгю.
Хамза болду чырдыланы киштиги.
Атакуланы Хамза,
Атакуланы Хамза болгъанса
Юйюнгде бал шербетле бюлчерге?
Къойларымы ийнегме Тау Артында чиферге,
Кёлюме жараулу сюрюучю тапмайды кютерге
Къартлыкъ улу Доблай болур мени сюрюучюм,
Орусбийланы Науруз жети эшек бла Адыр Суугъа
      жюрюучюм.
Ариу Даулетхан келип биргеме жатыучум,
Орусбийланы Дамхан кёнчигими тартыучум,
Хадаужукъ улу Жанхотияда жылкъыларымы
      кютюучюм,
Орусбийланы Науруз чурукъларымы сюртюучюм…

("Эски къарачай-малкъар адабият", Нальчик, 2002 г.)

(Нет голосов)

  • Нравится

Комментариев нет