Хурметли окъуучу, бу акъыл-учукъ сёзлени окъуп башлардан алгъа, бир-эки сёз айтыргъа сюеме. Бу китап – китапла китабыды, кёп айтхылыкъ чыгъармаланы инжи бюртюклеринден тизилген тамаша боюнчакъ. Аны жазгъанла – битеу адам улусуна белгили, фарс тилли шайырла, акъылманладыла – таматалары Рудаки IX-чу, кичилери Бахар а – XX-чы ёмюрде жашагъан. Айтхылкъ шайырла бла бирге, мында белгисиз акъылманланы къачан эсе да бирде айтхан акъыл сёзлери да бардыла. Ёмюрден ёмюрге аууздан ауузгъа ёте, халкъ аланы бюгюннге дери, сыйлы кёрюп, сакълагъанды.
Кесигиз билгенликден, акъыл-учукъ сёзлени бири да – нарт сёзлени да алагъа къошуп – не салым[1], не таза ахыр хакъ тюйюлдю. Кече кюнню ёнгюча[2], хар нени да эки бети-жаны. Бир бир акъыл сёзлени оюмлары, кёз къарамлары уа бизни бюгюннгю ангылауубузгъа чюйре окъуна келеди. Алай анга сейир этерге керек болмаз – андан бери, не азындан, XII ёмюр озгъанды.
Алайды да, багъалы окъуучу, китапны ачханса, аны ахырына дери окъуп чыкъсанг – санга саугъа, манга уа насып болур деп умут этеме.
***
Медирсе, межгит не жол
Салаллыкъ эди эртте.
Энди олтурады ол
Къарт болуп, ажым эте.
(Ануширван)
***
Азыкъгъа ёлген
Тыкъ ашайды,
Мардасын билген
Кёп жашайды.
(Фирдоуси)
***
Къангада палау болсун, бёрек да,
Досум, тоймай къобаргъа керекди.
(Фирдоуси)
***
Ич, алай сагъыш да эт:
Оздурсанг – жояса бет.
(Фирдоуси)
***
Атылып къалгъанса,
Бош ичесе, бош.
Дамырлыкъ болгъанса,
Чал, зыккыл сархош.
(Фирдоуси)
***
Шайтан болсун ол тёзмеген а. Бил:
Ашыгъышлыкъ игиликге тюйюл.
(Фирдоуси)
***
Не ишни да алма ашыгъып къолгъа,
Кюн тийсин да жылытсын аны алгъа.
(Фирдоуси)
***
Жилтинни ёчюрмединг заманында,
Эл кюйюп кетди аны заранындан.
(Фирдоуси)
***
Шам ариулукъгъа адам багъа, бичим
Бирча бермейди. Алайды:
Чыпчыкъны чурасына къарайды ким,
Ким а – тюгюне къарайды.
(Байхаки)
***
Эс бурмайды кёкде булут
Итни юргенине.
Бёрюлени окъун улут –
Анга ол неди, не?
(Насир Хосров)
***
Башынг керек эсе
Алыкъа кесинге,
Тасханг билинмесин,
Салама эсинге.
(Насир Хосров)
***
Кирирден алгъа этеринги
Бил иги: къалай кетеринги.
(Насир Хосров)
***
Кёзге асыуду байрымгюл,
Тилге уа ол татлы тюйюл.
(Гургани)
***
Тауусулуп бара эсе да, ай
Турмайды такъсый, жиляй.
(Масуд Сад Салман)
***
Тасхасын айтмаз батыр, чыдар,
Тасхасы угъай – жаны чыгъар.
(Санаи)
***
Суу къыт эсе – ол къан багъады,
Эркин эсе – бошха агъады.
(Санаи)
***
Аман кёре
Эсе къойчу,
Мухар бёрю –
Кеси къойчу.
(Хакани)
***
Мияланы жаратхан да –
Таш кеси,
Мияланы ууатхан да –
Таш кеси.
(Хакани)
***
Дуньяда къадар жолун
Бармай бир адам къалмаз,
Бир киши бермез къолун
Не да жюгюнгю алмаз.
(Низами)
***
Аузуна къыстау ташыйды
Ашланы.
Мухарлыкъ ауруу башыды.
Бил аны.
(Аттар)
***
Бир жолгъа, тыкълап-тыгъып,
Досум, кёп ашама.
Кесинги ашайды артыгъы –
Телиге ушама.
(Аттар)
***
Алтын букъу болады,
Сер аман тийсе.
Букъу алтын болады,
Акъылман тийсе.
(Аттар)
***
Хау, амалсызлыкъ жетеди
Бир кюн асланнга да,
Ол аны тюлкю этеди:
Жан татлы анга да.
(Руми)
***
Кёлню алып кетмезсе сен,
Къаннгынчы ич андан эсе.
(Руми)
***
Жашама да ашар ючюн,
Аша жашар ючюн.
(Саади)
***
Ол, жауу сырын билмез ючюн,
Тенгине да айтмайды ичин.
(Саади)
***
Ашынг татлы эди хурмача,
Алай а, досум, не хайыр:
Кёзюнг ачы эди турмача,
Бетинг а – чайналгъан чайыр.
(Саади)
***
Эй, дидин, эй, шугут налат –
Ураса элияча.
Да сора сен да бал жалат
Бош урмай, балжияча .
(Саади)
***
Тюнене бутунг чыкъгъан, сен азмы
Къыйналдынг, санга бакъгъан а – ким?
Биягъы керек болуп къалмазмы,
Бюгюн сен хыны этген хаким?
***
Тынгылап ариу сёзге
Сют бермез ийнек бизге.
(Саади)
***
Кёлюнгю жарытхан да –
Чагъыр.
Жашаудан арытхан да –
Чагъыр.
(Аухададдин Аухади)
***
Чагъырдан тели халсыз
Болма сен. Аны да бил:
Не эшек, не ат, не къыз
Телиге башха тюйюл.
(Аухададдин Аухади)
***
Бал – татлы, аны тапмазса бош алай,
Бек ачырса, балжия селпи талай.
(Аухададдин Аухади)
***
Тасханг – къында къама, алай ачхан
Эсенг ол окъду, садакъдан учхан.
(Джами)
***
Сакъ жауун суху жетди,
Бахчаны талап кетди.
Сел жауун а – сугъарып,
Сабанны жашил этди.
(Джами)
***
Кёрде жатхан жазыкъ,
Кетгенсе сен жашамай.
Туралмадынг ашамай
Артыкъ харам азыкъ.
(Хилоли)
***
Сютге ол суу къошхан киши бютюн
Махтайды, къычыра, сютюн.
(Бедиль) ***